erftproject.blogspot.com from l.f. on Vimeo.

erft performance from l.f. on Vimeo.

budapest, kino, 21.10.2008

Wszystko dzieje się symultanicznie. Dzisiaj na Węgrzech święto narodowe z okazji rewolucji 1956r. A my kilka dni temu, z Moniką, weszliśmy do kamienicy przy Üllöi ut. 64. Tam wiódł ostatni ślad Erpfa- adres gabinetu z książki telefonicznej właśnie z 56r. Pani portierka była zbyt młoda, żeby cokolwiek pamiętać, ale posadę odziedziczyła po babce, która w spadku zostawiła jej książki lokatorów. Obiecała poszukać doktora. Nie przeszliśmy 20m, gdy zdyszana dogoniła nas. Przed kamienicą czekała starsza pani- owszem pamięta Erpfa- miał żonę, dwie córki, oraz gabinet pod trójką. Podczas rewolucji jedną z córek sfotografowano na ulicy. Rodzina w obawie o jej życie uciekła z kraju. Najpierw wyjechała żona z córkami, potem Karoly. Gdzie?- nie wiadomo. Może do Austrii, a może do Niemiec. A może w ogóle za ocean. Nic pewnego nie da się powiedzieć...

W ten oto sposób, z ostatnimi dniami pobytu w Budapeszcie, urywa się trop węgierski. Co prawda Erpf Karoly w 1988r. dostał złoty dyplom Akademii Medycznej, ale to jedyny ślad.

Jeszcze jedno- jeśli w 1956r. jego córka uczestniczyła w rewolucji, to musiała mieć przynajmniej 16 lat. Zatem urodziła się przed r.1940. Erpf spotkał Wandę w 1943, lub 44. Potwierdza się wersja cioci Bożenki- miał rodzinę i “nie zgłosił się” po wojnie.

Minden szimultán történik. Ma október 23-án Magyarországon az 1956-os forradalom évfordulója van, nemzeti ünnep. Néhány nappal ezelőtt Mónival bementünk egy bérházba, az Üllői út 64-es szám alatt. Ott volt az utolsó nyom Erpf-ről, az 1956-os telefonkönyv szerint itt volt az orvosi rendelője. A gondnok hölgy elég fiatal volt, nem emlékezhetett személyesen, de az állást a nagyanyjától örökölte, aki meghagyta neki a régi lakónyilvántartásos könyveket. Megígérte, hogy előkeresi az orvost. Alig hagytuk el 20 méterre a házat, utánunk rohant. A ház előtt várt ránk egy idős hölgy, aki emlékezett Erpf-re. A hármas szám alatt volt a rendelője és volt két lánya. Az egyik lányát a forradalom alatt lefényképezték a tüntetőkkel. A család, féltve a lány életét elmenekült az országból. Előbb a lányok és az anyjuk menekült el, utánuk Károly. Hogy hova? Nem tudni. Talán Ausztriába, talán Németországba. De tálán az óceánon túlra. Semmi biztosat nem tudunk...

És ilyen módon, Budapesti tartózkodásom utolsó napjaiban elszakad a Magyarországi szál is. 1988-ban Erpf Károly arany diplomát kapott a SOTÉ-n de ez az utolsó nyom.

Még valami. Ha 1956-ban részt vett a lány a forradalomban, akkor már legalább 16 éves lehetett. Tehát 1940 előtt született. Erpf 1943-ban vagy 1944-ben találkozott Wandával. Ez Bozena nagynéném verzióját erősíti meg, miszerint családja volt, és ezért nem jelentkezett a háború után.

21-go października w KINO w Budapeszcie (Szent Istvan krt.16) odbyła się premiera performance ERFT.

Projekt ERFT dotyczy wojennych losów mojej babci- Józefy Wandy Kraus (wcześniej Franczak), z domu Filipczakówny. Babcia przed wojną, wraz ze swoją rodziną mieszkała w Dolinie i w Kałuszu pod Lwowem. Całość projektu opiera się na tajemnicy rodzinnej, którą babcia powierzyła mojemu ojcu.

Efektem jest multimedialny spektakl, w którym pomieszane zostały media dźwiękowe, teatralne, wizualne i historyczne. Opowiada on historię Wandy. Mówi o wojnie i jej wpływie na nasze losy- nie poprzez żołnierzy przesuwających się po mapie Europy, ale osobistą historię mojej babci i jej córki.

Performance video- Ludomir Franczak

Muzyka- Emiter

Organizator- IMPEX, Budapest

Projekt zrealizowany w ramach programu Art in residence finansowanego przez Fundusz Wyszehradzki

Byliśmy znowu na Zugliget. Dzięki pomocy Arka- z Instytutu Polskiego i Vince'a udało się ustalić adres obozu. Z karteczką od Ernesta Niżałowskiego w ręku jechaliśmy autobusem, który wspinając się na wzgórza, zatrzymywał się co 10 metrów na przystankach. Wreszcie dotarliśmy. Od czasów wojny niewiele się chyba zmieniło. Cała posiadłość otoczona murem i drutem kolczastym. Dla pewności w środku kręci się jeszcze pies, warcząc na przechodniów. W sąsiedztwie rozłożyli się bezdomni. Domki z dykty, powywieszane ubrania, wszechobecne butle plastikowe. To samo miejsce przyciąga coraz to nowych uchodźców...

06.10

Tak wyląda historia babci, a raczej jedna z jej wersji. W międzyczasie spotkałem się z rodziną, po rozmowach ustaliliśmy, że może to być Erpf Karoly. Ciocia jest pewna, że to był Karol- tak w domu się o nim mówiło. Wanda mówiła podobno, że to “brzydkie nazwisko”, takie “Pff, pff...”.

A dziś byliśmy w archiwum miejskim, gdzie przechowywane są księgi urodzin. Czekały już na nas zamówione w zeszłą środę. Znaleźliśmy- 04 lutego 1914r. urodził się Erpf Karoly Lajos, syn doktora Erpf Karoly'a (a więc zawód i imię dziedziczne)- protestanta i żydówki Marii Kisler, która w 1920r. też przeszła na protestantyzm- o czym zaświadczyła dopiero w 1931r. Co więcej w momencie urodzin ojciec Karola miał 30 lat, a jego matka 41.

Így néz ki a nagymama története, illetve a történet egyik verziója. Időközben találkoztam a családommal, és a beszélgetések során arra jutottunk, hogy lehetséges, hogy Erpf Károly a vér szerinti nagyapám. A nagynéném biztos abban, hogy Károlynak hívták - ezen a néven emlegették máskor is otthon. Wanda azt mondta, hogy "csúnya neve volt", olyan "Pff, pff..." Ma voltunk a városi archivumban, ahol a születési anyakönyveket tartják. Vártak ránk a múlt héten megrendelt anyakönyvek. Megtaláltuk, hogy 1914 február 4-én született Erpf Károly Lajos, dr. Erpf Károly Ede (református) és Kisler Mária (izraelita) gyermeke, vagyi a nevét és foglalkozását is később apjától örökölte. Az anya 1920-ban áttért a református hitre, amiről 1931-ben nyilatkozatot tett az anyakönyvi hivatalnál. Károly születésekor apja 30, anyja pedig 41 éves volt.

27.08

Dostaliśmy odpowiedź z Archiwum Wojskowego. Żadnego Erbsta nie mają. Niestety nie podali listy lekarzy, która znajduje się w ich papierach. Jedno jest pewne- to raczej nie był Erbst. Jednocześnie coraz wyraźniej rysuje się postać Karoly Erpfa. Urodził się w 1914 (rok przed Wandą), pracował w szpitalu, z którego w 1943r. zabierano lekarzy na front. Po wojnie praktykował w IX dzielnicy, a w latach 50-tych był odpowiedzialny za tworzenie służby zdrowia w Stalinvaros (węgierskiej Nowej Hucie). Wiadomo też, że w 1988r. odebrał Złoty Dyplom Akademii Medycznej. Teraz spróbujemy go odnaleźć, może uda się zdobyć zdjęcie...

Megkaptuk a választ a Hadtörténeti Levéltárból. Nem találtak Erbst nevű embert. Sajnos nem adták meg a fronton szolgálatot teljesítő orvosok listáját, ami megtalálható náluk. Egy dolog most már biztosnak tűnik - nem Erbst-nek hívták. Ugyankkor egyre tisztábban körvonalazódik Erpf Károly alakja. 1914-ben született (egy évvel Wanda előtt), kórházban dolgozott, ahonnan 1943-ban elvitték az orvosokat a frontra, a háború után a IX. kerületben volt prakszisa, és az ötvenes években kinevezték az új Sztálinvárosi kórház vezetésével (a magyar Nowa Hutában). Tudni lehet, hogy 1988-ban Arany diplomát kapott a SOTE-n. Most megpróbáljuk megtalálni, talán sikerül szereznünk róla egy képet...

22.08

Byliśmy dzisiaj na Zugligeti ut. Zupełnie inny świat- góry, wyciąg krzesełkowy, powietrze już jesienne. Wokół dużo starych, wielkich willi. Czuć było zapach dawnych czasów. Wanda, Erbst, jego rodzina, obóz, Bożenka. Coś takiego wisiało w powietrzu- jakbyśmy byli blisko, dotykali kawałka tajemnicy, która tak bardzo się broni przed odkryciem.

W niedzielę rozmawialiśmy z Ernestem Niżałowskim- był pilotem w II wojnie światowej i internowali go w Zugliget. Podał adres- mówił, że naprzeciwko znajdowała się restauracja Złoty Orzeł. Podobno uchodźcy siadywali przy ogrodzeniu obozowym i śpiewali, a z restauracji przemycano im w zamian pod siatką butelki wina. Wyobraziłem sobie Wandę. Pamiętam święta rodzinne, kiedy byłem dzieckiem, a ona wyciągała gitarę z metalowymi strunami i śpiewała lwowskie piosenki.

Voltunk ma a Zugligeti úton. Teljesen más világ - hegyek, libegő, alevegő már őszies. Körben sok öreg nagy villa. Érezni lehetett a régiidők illatát. Wanda, Erbst és családja, a menekülttábor, Bozenka.Valami ilyesmi lógott a levegőben - mintha közel volnánk,megérintenénk a titok darabkáit, a titokét, amely annyira védi magát afeltárástól.Vasárnap beszélgettünk Ernest Niżałowskival - pilóta volt a másodikvilágháborúban és Zugligetbe internálták. Megadta a címet - mesélte,hogy a táborral szemben volt egy étterem, az Arany Sas. Állítólag amenekültek leültek a tábor kerítése mellett és énekeltek, azétteremből pedig cserében a rács alatt átcsempésztek nekik egy-együveg bort. Elképzeltem Wandát. emlékszem a családi ünnepekre, amikorgyerek voltam, ő elővette a gitárt amin fém húrok voltak, és lembergidalokat énekelt.

21.08

Wczoraj było święto narodowe. Żołnierze maszerowali, latały samoloty w szykach bojowych, a dziś próbowaliśmy dostać się z Moniką do archiwum medycznego. Szpital odnawiają, więc nikt nie wie, dokąd je przenieśli i którędy się tam wchodzi. Wędrowaliśmy przez budynki i korytarze przez 45min. Odsyłani z miejsca do miejsca przez małe pokoiki z zamkniętymi w ich wnętrzach paniami. Schodami w dół i w górę, przez park, prosto w epicentrum remontu, recepcję szpitala- wszędzie to samo. Nikt nic nie wie, ale na wszelki wypadek twierdzi, że nic takiego, jak archiwum nie funkcjonuje. Wreszcie znaleźliśmy. Mały budynek- wyglądający z zewnątrz jak zakład pogrzebowy. Krata zamknięta, na drzwiach kartka. Jedyny archiwista zrobił sobie długi weekend- wraca w poniedziałek.

Tegnap volt a nemzeti ünnep. Katonák masíroztak, repülők röpködtek háborús stílusban, ma pedig megpróbáltunk bejutni a Mónival a SOTE arhívumába. A kórházat épp felújítják, ezért senki sem tudja hol lehet a levéltár, és hogyan találhatjuk meg. Negyvenöt percen keresztül bolyongtunk a folyosókon. Egyik helyről a másikra küldtek minket, kicsike helyiségeken keresztül, a piciny irodák mindegyikébe egy-egy hölgy volt bezárva. Lépcsőn fel és le, át a parkon, a felújítás epicentrumába, porta, mindenhol ugyanaz. Sehol senki semmit nem tud, de mindenesetre állítja, hogy archívum az nem létezik. Végül mégis megtaláltuk. Egy kis épület - kívülről úgy néz ki, mint egy temetkezési vállalat. A rács zárva volt, az ajtón egy papírcetli. Az egyetlen archívumi munkatárs kivett két nap szabadságot és elutazott a hosszú hétvégére - hétfőn tér vissza.

17.08

Wczoraj poszliśmy na górę Gellerta. W jaskini na jej zboczu jest kościół. Weszliśmy do środka. Okazało się, że jedna z kaplic poświęcona jest uchodźcom polskim z czasów wojny. Na tablicy wymieniono obozy- w tym Zugliget i Dunamocz, w których była moja babcia. Podobno uchodźcy przychodzili tu się modlić- czy była wśród nich Wanda? Potem weszliśmy na wzgórze i przyglądaliśmy się XII dzielnicy- tam był Zugliget.

Tegnap felmentünk a Gellért hegyre. A barlangban a hegy oldalában van egy templom. Bementünk. Kiderült, hogy az egyik kápolna a második világháborús lenygel menekülteknek van szentelve. A falon fel voltak sorolva a táborok, ahol a menekültek voltak - ezek között Zugliget és Dunamocz, ahol a nagyanyám is tartózkodott. Állítólag amenekültek ide jártak imátkozni - talán Wanda is?
Később felmásztunk a hegyre ahonnan ráláttunk a XII. kerültere. Ott van Zugliget.

15.08

Tatusiu, tatusiu- a czy będę mógł się zakolegować z twoim dziadkiem?

Apu, apu - és vajon össze tudok majd barátkozni a nagyapáddal?

13.08

Podczas wojny są tylko masy. Indywidualne losy człowieka są niewidoczne. W opracowaniach historycznych o polskich uchodźcach na Węgrzech żołnierzyki przesuwają się po mapie Europy. Owszem, byli cywile- kobiety, dzieci, ale czym się zajmowali? Jakie były ich troski? Zupełnie jak z mapami w googlach- niektóre obszary są całkowicie nieostre. Ale dlatego właśnie warto tam dotrzeć.

A háború alatt csak tömegek vannak. Az emberek egyéni sorsa nem látható. A lengyel menekültek Magyarországi sorsáról szóló történelmi tanulmányokban kis ólomkatonák mozognak Európa térképén. Pedig voltak civilek is, nők és gyerekek. De vajon mivel foglalkozhattak. Miben hittek? Olyan, mint a google térképek, némely terület teljesen életlen. De pont ezért érdemes ezeket keresni.

10.08

Dziś byliśmy na cmentarzu. Trafiliśmy na zarośnięte i rozpadające się groby z lat 40-tych. Wtedy, w kuchni, Wanda powiedziała mojemu tacie, że Erbst zginął w 45-tym podczas walk o Budapeszt- może jeden z tamtych grobów był jego?

Sporo osób jednak twierdzi, że przeżył, ale się “polską rodziną” nie interesował. Coraz więcej luk pojawia się w opowieści mojej babci.

Co jest prawdą, a co rodzinną legendą?

A czy to w ogóle ważne?

Ma voltunk a temetőben. Találtunk benőtt és széthulló sírokat, amelyek a negyvenes évekből származnak. Korábban nagyanyán, a konyhában azt állította apámnak, hogy Erdst meghallt 45-ben, Budapest ostromában - talán az egyik sír az övé volt?

Töben viszont azt állítják, hogy túlélte a háborút, de nem érdekelte a "lengyel családja". Egyre több hiba csúszik a nagymama történetébe.

Mi az igazság, és mi a legenda?

És egyáltalán fontos ez?

08.08

Nie chce mi się wierzyć, że to był Ernst, lub Erpf. Mam przeczucie, że jednak trzeba szukać Erbsta. Niestety w sierpniu pozamykanych jest większość archiwów, do których można się zwrócić. W wojskowym mielą informacje już od 2tyg. jeszcze z 2 im to zajmie. Medyczne w ogóle nieczynne- wszyscy na urlopie, w Urzędach nie udzielą informacji- ochrona danych osobowych. Jeszcze na dodatek mam ciągły problem z internetem- tak jakby coś chciało, żebym dał sobie spokój. Rozwieszam po mieście zdjęcia Babci. Szukam jej śladów, a póki co robimy pierogi- zawsze siedziałem z nią w kuchni, kiedy ugniatała ciasto i lepiła, a z resztek smażyła podpłomyki.
Nem nagyon tudom elhinni, hogy Ernst vagy Erpf volt. Az az érzésem, hogy mégis egy Erbst-et kell keresnünk. Sajnos augusztusban a legtöbb arhivum, ahova fordulhatnánk, zárva van. A Hadtörténetibe már két hete, hogy elküldtük a kérést, de még kell nekik további két hét, hogy végezzenek a kutatással. Az Orvostörténeti egyáltalán nem üzemel, mindenki szabadságon van, az anyakönyvi hivatalokban nem szolgáltatnak ki adatokat a személyes adatok védelme miatt. Ráadásul folyamatos problémáim vannak az internettel – mintha valami azt akarná, hogy leálljak. Kiragasztom városszerte a nagyanyám fényképét. Keresem a nyomait … addig is pirogokat főzünk – mindíg vele ültem a konyhában, amikor a tésztát nyújtotta és tapasztotta, a maradékból pedig „podpłomyki“-t sütött nekem.

06.08

Dziś poszliśmy na Mester ut. 13. Tam mieścił się gabinet Karoly Erpf'a.

Ma eljutottunk a Mester utca 13-ba. Ebben a házban volt található Erpf Károly rendelője.

Rita mówi, że dla niej bardziej prawdopodobnie brzmi Ernst. Mój tata też zareagował mocniej na to nazwisko. Szkoda, że nie zachowały się żadne dokumenty...

Ritának hihetőbbnek tűnik az Ernst-nek vagy Ernszt név. Az apám szintén erősebben reagált erre a változatra. Kár, hogy semmilyen dokumentum nem maradt…

07.08

Tak więc poszliśmy na Alkotmany nr 4, gdzie w trakcie wojny miał gabinet Ernst Zoltan. Samo centrum, koło parlamentu. Najpierw próbował przejechać nas samochód na przejściu-miał czerwone... Potem minął nas starszy mężczyzna-może to był on?

Az Ernst név nyomában elmentünk az Alkotmány utca 4-hez, ahol a második világháború idejében Ernst Zoltán rendelője volt. A központban van, a parlament közelében. Amikor az úton átkeltünk, majdnem elütött minket egy autó, pedig piros lámpája volt… Utána elballagott mellettünk egy idős férfi – talán ő volt az?

Dzisiaj z Moniką szukaliśmy w Bibliotece Miejskiej śladu Erbsta. Przejrzeliśmy książki telefoniczne Budapesztu z lat 1928-60 i spis lekarzy z 1940-41. Jest sporo Ernstów (w tym kilku doktorów), jeden Erpf- ten ostatni znika ok.1960r. i zaczyna dosyć wcześnie- chyba za stary... Niestety żadnego Erbsta, tylko w 1947r. jeden koszerny rzeźnik- Salomon Erbst.

Today, with Monica, we looked for Erbst in the Town's Library. Nothing much. Quite a few Ernsts from 1938-45, one Erpf- medical doctor finishing his work in late 50's. Probably too old. No any Erbst- only one kosher butcher Salomon in 1947...

01.08.2008

So-here we are.
Jesteśmy.
We arrived at Keleti station with a bunch of Kubica fans.
Czy to ten sam dworzec, na który trafiła Wanda w 1944r.?
My grandmother-was she also here (already pregnant) in 1944?

02.08.

Strasznie gorąco. Moja babcia trafiła tu chyba też w sierpniu, lub na początku września. Musiało być podobnie, chociaż, gdy o tym myślę to wydaje mi się, że wtedy padał deszcz.

It's terribly hot. Probably the same, as when Wanda arrived here (about a month later). But when I think about it now- seems there was a rainy weather then.

04.08.

Podobno Erbst (lub jego rodzina) mieszkali gdzieś za Budą. Byliśmy dzisiaj na wzgórzu i z daleka przyglądaliśmy się domom.

There's a possibility, that Erbst (or his family) was living somewhere behind Buda. We were on the heel today, watching the houses from far away.